Inventarisaties

1322. Joxaux du comte de Flandre. (…) Une pere des tabliers en quoi il a eschiechier et merelier et sont des nois muscades estoffé d’argent doré et esmalliet (Kostbare bezittingen van de graaf van Vlaanderen. Een opvouwbaar tablier met een schaakpatroon en een lijnendambordpatroon van muskaatnoot versierd met verguld zilver en emaille).
1352. De oudste zoon van koning Jan de Goede van Frankrijk kreeg Un tablier de fust garni de jeux de tables et d’eschès (een houten bord met een stel schijven en schaakstukken).
1352. Een rekening van Etienne de Lafontaine voor de vader van de kroonprins: ii tabliers garniz de leurs tables et d’eschez (twee spelborden met bijbehorende schijven en schaakstukken).
1373. Inventarisatie bij een onbekende eigenaar: Un tablier ployant, fait de jaspe et autres pierres par dedens et dehors, à plusieurs figures, tant au tablier comme en l’eschiquier et est à feuillage d’argent doré, en ung estuy de cuir noir (een opvouwbaar spelbord gemaakt van jaspis en andere stenen op de borden zelf en op de randen die iets afbeelden. Zowel het triktrakbord als het schaakbord is van verguld zilver. Het bord zit in een zwartleren foedraal).
1380. Inventarisatie na de dood van koning Karel V: Ung petit tablier de cypraes, bordé de corne, et sont les eschetz d’yvire (een klein bord van cypressehout, afgezet met hoorn, en ivoren schaakstukken).
1380. Idem: Quatre paires de tabliers de quoi il en y a ung double et les autres sangles, garniz de jasper, de coquilles de perles, de cristal et de feuilles d’argent doré (vier borden waarvan een tweezijdig bespeelbaar en een aan één zijde, versierd met jaspis, met pareloester, kristal en verguld zilver).
1380. Idem: Deux tabliers en quatre pieces de jasper et de cristal (twee opvouwbare spelborden van jaspis en kristal).
1380. Idem: Ung autre tablier de deux pieces, ouvré de coquilles de perles (nog een opvouwbaar tablier, afgewerkt met pareloester).
1380. Idem: Ung très petit tablier cloant en ung estuy de bois (Een zeer mooi klein “cloant” (?) spelbord in een houten foedraal).
1380. Inventaris bij Guillaume de Beaufort: Unum tabularium pour aleis et eschasquis bordatum de argento desaurato, cum armis domini nostri regis Francorum et domini cornitis (een spelbord om te triktrakken en te schaken met zilveren rand en met het wapen van de Franse koning in hoorn).
1382. Koning Karel IV de Welbeminde kocht bij Pierre Cardeau: Deux tablets de ciprès ouvrez et garniz de tables et eschaiz (Twee borden van bewerkt cipressenhout met bijbehorende schijven en schaakstukken).
1387. Een nieuwe bestelling bij Pierre Cardeau door king Charles IV: ii tabliers de ciprès, ouvréz, et garniz de tables et eschaiz (twee spelborden van bewerkt cipressenhout, met bijbehorende schijven en schaakstukken).
1393. Voor het huis van Bourgogne: Un tablier garni d’eschaz de berilh et de aspre, et de tables d’argent, dont il y seize dorees et les autres seizes blanches (Een spelbord met schaakstukken van beril en jaspis en met 2×16 zilveren schijven, waarvan 16 in vermeil en de andere 16 wit zilver). [Vermeil is in het vuur verguld zilver].
1396. Isabel van Beieren, echtgenote van koning Karel IV, kocht bij Henry Desgrez: Un tablet d’ivoyre et quatre autres tables de corne et six pyonnés (…) pour la garnison du tablier de ladite dame (la reine) (Een ivoren schijf en nog vier andere schijven van hoorn en zes pionnen voor het spelbord van mevrouw de koningin).
1396. Rekening voor Charles d’Orléans. Un tablier garni de coquille et de nacle et l’esciquier de mesme (…) Le jeu de eschez de cristal et de cassidoine et le jeu des tables de cassidoine et de coquille et y fault un peon de cristal (Een triktrakbord versierd met schelpen en paarlemoer en het schaakbord precies zo (…). De schaakstukken van kristal en (?) en de schijven van (?) en schelpen en er ontbreekt een peon van kristal).
1397. Rekening voor hertog Louis d’Orléans: Un tablier de bois garni de tables et d’eschez (een houten spelbord met bijbehorende schijven en schaakstukken).
1408. Post van de ontvangen belastingen van Henegouwen: 1 jeu d’esches et de tables (een stel schaakstukken en een stel schijven).
1410. In het testament van Jehan de Tailleur uit Doornik: Ung tavelier et les taules (Een spelbord met schijven).
1410. De inventaris koning Martin van Aragon bevat een groot aantal borden en stukken om te schaken en te triktrakken. De kostbaarste schaakstukken en schijven waren gemaakt van jaspis en kristal [Muray 1913:447-8]. Twee voorbeelden: Un tauler (…) ab joch de schachs de la une part et ab algunes taules (Een spelbord met het schaakspel aan de ene kant en aan de andere kant triktrak).
1410. Idem: Dues taules (…) e de la alter part scachs (Een dubbel triktrakbord en aan de andere kant een schaakbord).
1411. Inventarisatie van het kasteel te Ripaille. Twee lege leren zakjes voor de schijven en de schaakstukken: ad tendendum tabulas et eschaqueria.
1412. Testament van de weduwe van Simondu Bos d’Arras uit Doornik: Un tablier pour esbattre et juer as tables, avec les tables (Een spelbord met schijven ter verstrooiing om triktrak te spelen, met de schijven).
1412 (geschat). Aankoop van een Bel tablier garny de tables et d’eschaez (Een mooi spelbord met bijbehorende schijven en schaakstukken) door Charles d’Orléans.
1412. Inventaris van Karel VI: Ung eschiquier de jaspre et de cristal, faict aux armes du feu pape Grégoire, et est par dehors de cipprès, et y a un marellier de marqueteure, et est garni d’eschéz de mesme, tout en un estui (een cipressenhouten schaakbord van jaspis en kristal, met het wapen van wijlen Paus Gregorius, en er is een ingelegd lijnendambord, met de bijbehorende schaakstukken, alles in een foedraal).
1416. Inventarisatie bij de hertog van Berry, zoon van koning Karel V: Un tablier d’argent doré, ployante par moytié, fait par dedans de pièces de nacle et garny de tables et d’eschaz (Een spelbord van vermeil, in het midden opvouwbaar, met op de spelpatronen stukken parelmoer, met bijbehorende schijven en schaakstukken).
Deze inventarisatie werd onder het lemma Tablier genoemd door Henry Havard [1887-90]. Onder het lemma Eschecs zegt hij dat het een groot bord van cipressenhout betrof dat samen met de stukken werd bewaard in een houten kist. Op de rand van het bord stond het devies van de hertog: Le temps vendra (de tijd zal komen).
In 1528 werd dit spelbord opnieuw beschreven.
1416. Idem: Une très belle table ployant en trois pieces en laquelle est le marrelier, deux jeux de tables et l’eschiquier, fait de pourfirs (lees porphyre) de Romme, jaspre et autres pierres de plusieurs couleurs (Een zeer mooie tafel die in drie stukken kan worden gevouwen met het lijnendambord, een dubbel triktrakbord en het schaakbord, gemaakt van purpersteen van Rome, jaspis en andere stenen van verschillende kleur).
1416. Idem: Une table de bois marquetee du jeu des eschas, et de tables et de marreliers, et y sont les tresteaulx tenans à ladite table (Een houten tafel ingelegd met een schaakbord, een triktrakbord en een lijnendambord, en de tafel wordt ondersteund door poten).
1417. Isabella van Beieren, echtgenote van koning Karel VI (hij was toen al 25 jaar krankzinnig) kreeg van een zekere Henri Ollevier aangeleverd: Ung tablier de noier, garni de tables (…) pour servir en la chambre à parer de ladite dame (Een spelbord van notehout met de schijven voor haar wapenkamer).
1418 (1420?). Johanna van Bourgondië: Un tablier de bordure et un estuy de cuir bouly, aux armes de la royne Jehanne de Bourgogne, et le jeu des eschiéz d’argent en un estuy de cuir (Een geborduurd spelbord in een foedraal met daarop het wapen van koningin Johanna van Bourgondie, en zilveren schaakstukken in een leren foedraal).
1420 (geschat). Bestelling door Charles d’Orléans van Ung tablier et les eschies (Een spelbord met schaakstukken).
1420. Inventarisatie bij Philip de Goede, hertog van Bourgondië: Ung très bel et riche tablier ouvrant bordé d’argent doré, fait par dessus ledit tablier le jeu des eschés, moité de jaspre noir et de coquilles de perles, et par dedans le tablier double fait de jaspre, vermeil et d’images à paintures, auquel servent le jeu des tables et des eschez fait de pierre de jaspre et de cristal (Een zeer mooi en rijk spelbord dat kan worden opengeklapt, de rand afgezet met verguld zilver et pareloester, en het dubbele triktrakbord gemaakt van jaspis, vermeil en met geschilderde taferelen. Er wordt gespeeld met schijven en schaakstukken gemaakt van jaspis en kristal).
1426. Inventarisatie in het kasteel van de heren van Baux: Grand tablier double, marqueté par dedens, pour jouer aux tables et écheacs (groot dubbel spelbord, ingelegd, om te triktrakken en te schaken).
1427. Bestelling door Charles d’Orléans: Ung tablier de marbre blanc et noir (…), ouvré tout autour à ymaiges de petiz enfans nuz et est percié, entre le tablier et l’eschiquier, à mectre une petite layette de bois où sont les tables et les eschéz, de yvoire blanc et noir (…) et est ledit tablier mis en ung estuy de bois couvert de vieil cuyr, armoyé au milieu aux armes de feu madame d’Orléans l’aisnée (Een spelbord van wit en zwart marmer (…), de rand eromheen bewerkt met afbeeldingen van kleine naakte kinderen. En tussen het triktrakbord en het schaakbord is een opening waarin een kleine lade past voor de schijven en de schaakstukken (…) en dit bord is gevat in een houten lijst bedekt met oud leer, met daarop in het midden de wapens van wijlen mevrouw d’Orléans de oudere).
1428. Inventarisatie bij de heren van Baux: Ung tablier de blanc bois à pié, où est escript sur les bors: ‘Quant je pourray, et Dieu vouldra, ce que je pense se fera’ (Een bord van wit hout op een voet, en op de randen staat geschreven: ‘Wanneer ik het zou kunnen en God zou het toestaan, zal wat ik droom uit kunnen komen’). Victor Gay [1887, 1928] interpreteert deze beschrijving in het lemma Tablier als de beschrijving van een spelbord: een draaibaar schaakbord, aldus Gay. Op basis van het woord tablier is de gedachte aan een spelbord redelijk, de gedachte aan een schaakbord niet.
1429. Testament van Jacques Caulier, Doornik: Un esquiequier, ungs taveliers (opvouwbaar schaakbord en triktrakbord).
1435. De heer van Ripaille kocht in Genève voor een dame: 2 paires d’eschac et 2 autres paires de tables; 1 tablier de tables et d’eschac, et une bourse pour tenir lesdits eschacs et les taubles et pour ung aunel qui est audit tablier (Een set schaakstukken en een set schijven; een spelbord voor triktrak en schaken, en een zak om de schaakstukken en schijven in te bewaren alsmede een “aunel” (dobbelbeker?) die op het bewuste spelbord staat).
1456 (?). Charles d’Orléans bestelde in de stad Metz (…) pour jour aux mereles dedans le bateau (… om te dammen op de boot).
1467-77. Inventarisatie bij Karel de Kale: Ung petit tablier et ung eschiquier d’ivoire, garni de tables, dedens une bourse (Een klein ivoren triktrakbord en schaakbord met bijbehorende schijven in een zakje).
1467-77. Idem: Un eschiquier d’un costé d’yvoire, entaillé à l’entour bien et gentement, et de l’autre costé un tablier (Een schaakbord, aan de ene kant van ivoor, met een mooie en sierlijke rand, en aan de andere kant een triktrakbord.
1466-77. Idem: Ung bel eschiquier d’ivoire armoyé des armes de Madame, et de l’autre costé un tablier, et est en ung estuy (Een mooi ivoren schaakbord met het wapen van Mevrouw, en aan de andere kant een triktrakbord, en het zit in een foedraal.
1469. Inventarisatie bij Margareta van Bretagne: Ung petit tablier d’yviere à pié pour eschiquier garny par dedans des eschés qui y appartiennent (Een klein ivoren bord op een voet dat dient als schaakbord met (in een lade?) de bijbehorende schaakstukken).
1470. Rekening van Jehan Guinon voor de echtgenote van koning Louis XI: Une bourse à mettre les tables d’un tablier qui est en la chambre de la reine (Een zakje om de schijven in te stoppen voor een triktrakbord in de slaapkamer van de koningin).
1502. Anne van Bretagne was na haar huwelijk met een vorige koning nu gehuwd met koning Lodewijk XII: Une bouète couverte de cuir vert en la quelle a des eschès de cristal, garnis d’argent doré (een doosje overdekt met groen leer voor kristallen schaakstukken, bedekt met verguld zilver).
1502. Idem: Ung tablier de cristal garny d’argent doré pour servir auxd. eschès en ung estuy couvert de vert (een kristallen spelbord versierd met vermeil in een groen versierde foedraal dat dienst doet voor de genoemde schaakstukken).
1524. Inventaris van de bezittingen van Margareta van Oostenrijk in Mechelen: Un escequier, carré, le bors doré, bien ouvé avec les armes de Savoie (…) et 32 petiz personnages d’argent servant d’eschaiz aud. tableau (Een vierkant schaakbord met vergulde rand, bewerkt met de wapens van Savoie (…) en 32 kleine personages van zilver die dienst doen op het genoemde spelbord).
1524. Idem: Ung tablier garny d’ivoire, eschequeté d’un costé blanc et noir, et de l’autre costé, pour joué au plus de poins, et il y a une petite queue de serpent de mesme, pour joué aus-dit poins (Een spelbord versierd met ivoor, aan de ene kant wit en zwart geschakeerd, en aan de andere kant het spel om zoveel mogelijk punten te halen, en er is een kleine slangenstaart bij om op die punten te spelen). Wat het spel “au plus de points” is weet ik niet; zelfs Jean-Michel Mehl [LINK] noemt het niet.
1524. Idem: Ung autre tablier de bois carré, garny d’ivoire, l’eschequier de mesme au précédant, reserve la bordure qui semble estre comme épies de blé liez, et de l’autre costé pour jouer au marrelier (Een vierkant houten bord, versierd met ivoor, het schaakbord hetzelfde als het vorige genoemde, behalve de rand die versierd is met korenschoven, en de andere kant om “au marrelier” te spelen.
1524. Idem: Ung autre tablier de bois doublé; de l’ung des costéz il y a ung lymesson et au dehors painct de brainches feuillaige, comme pommes et fleurs d’ulletz, avec deux chasteaux, duquel tablier se tire deux liettes, et au dit tablier pend une petite bourse verde, dedans la quelle il y a les tables servant audit tablier (Nog een houten bord afgewerkt met geelkoper; aan de ene kant is er een “lymesson” (?) en aan de buitenkant is het beschilderd met loof, zoals [van] appels en bloemen van “ulletz” (?), met twee steunen waarop het spelbord rust. Het zit ook vast aan twee linten. Op dit spelbord hangt een klein groen zakje, waarin de schijven zitten die bij het spelbord horen).
1528 (zelfde bord als in 1416?). De hertog van Berry, bord in de orangerie: Ung très bel et grand tablier et eschiquier de bois de cyprès et ung estui de bois, de la devise de feu mons. le duc de Berry, auquel avoict en escript sur les bors: le temps vendra (Een zeer mooi en groot triktrakbord en schaakbord van cipres en een houten foedraal met het motto van wijlen de hertog van Berry, van wie geschreven stond op de rand: de tijd zal komen.
1536. Inventaris Karel V: Ung tablier et eschequier fait d’ivoire et d’or, armoyé à ung costé des armes de Portugal (Een triktrakbord en schaakbord gemaakt van ivoor en goud, met aan een kant het wapen van Portugal).
1543. Inventarisatie bij de graaf van Lorraine: Ung tablier d’yvoir avecques les tables de mesmes et les eschetz, tous par parsonnaiges de bois (Een ivoren spelbord met schijven en houten schaakstukken erbij, allemaal personen voorstellend).
1555. Het kasteel te Nérac van Henri IV: Ung tablier à jouer aux dames, duquel les deux pièces sont séparées, garny de petites platines d’argent ouvrées et de nacre de perles (Een speldoos, waarvan de twee delen los zijn geraakt, versierd met stukjes bewerkt platinazilver en parelmoer). Deze speldoos werd in 1598 opnieuw beschreven.
1564. Inventaris Puymolinier: Ung tableau de boys pour jouer aux dames (Een houten speldoos).
1574. Inventaris Marc Queinodadz: Ung tablier (…) avec les dames. Een spelbord met schijven.
1598. Het kasteel te Nérac van Henri IV: Un vieux damier garny de narce de perles, et en aucuns endroictz de petites platines dargent for tenues, estant le damier de deux pièces (een oude speldoos versierd met parelmoer en op sommige plaatsen met goed bewaard platinazilver. De twee stukken liggen los). Hetzelfde bord als in 1555.
1613. Inventaris van Léonar de Pisseleu, heer van Heilly: Ung tablier ou damier de bois d’esbennes, garny d’ivoire (Speldoos van ebbenhout met versieringen van ivoor).