Hoofdstuk 8

8. De gewone Spaanse burger
 Wanneer we schaken op een bord met een andere vorm en andere soorten stukken bedenken, bijvoorbeeld een toren die een paardensprong over het gehele bord mag maken, verandert het spel dan wezenlijk? Nee. Wat kunnen we niet weghalen zonder het karakter van het spel wezenlijk aan te tasten? Kunnen we schaken met uniforme stukken? Nee. Kunnen we de wijze van slaan veranderen? Nee. Kunnen we de pionnen weghalen en spelen zonder promotie? Nee. De diversiteit der stukken, de manier van slaan en de promotie zijn drie wezenlijke kenmerken van het schaakspel.
Welke elementen maken het damspel tot damspel? Het bord? Nee, een geruit bord is niet echt nodig. Het damspel kent twee soorten stukken: de schijf en de dam. Kunnen we een derde stuk toevoegen, bijvoorbeeld het paard van het schaakspel? Nee, dat gaat niet. Kunnen we de sprongslag vervangen? Nee, die is essentieel voor het damspel, onderscheidt dammen bijvoorbeeld van schaken. Kunnen we de promotie afschaffen? Nee. Zonder promotie veranderen het karakter van het damspel: de schijven schuiven voorwaarts en achterwaarts, en het tweede type stuk, de dam, ontbreekt. Deze wijzigingen hebben ook gevolgen voor de manier waarop het spel wordt gespeeld, dus voor de strategie.
Met deze constateringen in het achterhoofd keren we terug naar Spanje in de periode 1550-1650. Het damspel had er twee namen, delen schrijvers van damboeken mee. Pedro Ruiz Montero bijvoorbeeld geeft zijn boek uit 1591 de titel “Libro del juego de las damas vulgarmente nombrado el marro” mee. En Lorenço Valls in 1597 “Libro del juego de las damas, por otro nombre el marro de punta”. In hun tekst noemen ze het damspel consequent damas.
Daarmee lopen ze vooruit op de gewone burger, die het damspel bij de oudere naam blijft noemen: marro. “Vulgarmente nombrado el marro”, zegt Ruiz Montero; vulgar betekent alledaags, gewoon.
De opkomst van de Franse spelnaam dammes verraadt dat er iets in de werkelijkheid veranderde. Samen met deze spelnaam namen de Spanjaarden de verandering over, aangenomen dat de Fransen voor die verandering zorgden.
Het Spaans bewijst dat de Spanjaarden deze verandering niet als wezenlijk ervoeren, want (een deel van) het volk bleef het spel heel lang bij de oude naam marro noemen.
Wat de verandering was maakt misschien Valls’ marro de punta zichtbaar, letterlijk “diagonaal marro”. Kennelijk was het vertrouwde marro geen diagonaal spel. Dit vertrouwde spel bezat echter de drie wezenlijke kenmerken van het damspel: de uniforme stukken, de sprongslag en de promotie.