Hoofdstuk 7

7. De bordjes verhangen: het damspel beïnvloedde het schaakspel
 M’n onderzoek naar het verleden van dammen en schaken heeft een bijna bizarre wending gekregen. Schaakhistorici, niet alleen Harold Murray, waren ervan overtuigd dat het damspel uit het schaakspel voort is gekomen. Volgens zijn Amerikaanse collega Willard Fiske bijvoorbeeld was dammen door een schaker ontworpen voor de simpelen van geest voor wie het schaakspel veel te moeilijk was: het damspel is versimpeld schaken [1905:93-4]. En nu blijken schakers de naam voor hun schaakkoningin van dammers te hebben geleend en blijkt de vergroting van z’n actieradius misschien te zijn geïnspireerd door de dam in het Spaanse damspel.

 Uiterlijk midden 14e eeuw heette het damspel in Frankrijk (jeu de) dames, een naam die niks met het schaakspel van doen heeft. Maar kan die naam misleidend zijn? Is het damspel wellicht ontstaan in de 14e eeuw en heeft het schaakspel daarbij wel degelijk een rol gespeeld? Nee, dat is beslist niet het geval, want dames was niet de oudste naam van het damspel.
Overigens was die naam niet de Franse naam jeu de ferses, letterlijk “spel met schaakkoninginnen”, zoals Murray stelde [1952:73-5]. Ik noteer dat maar even omdat ik in de 21e eeuw ’s mans schaakfantasie nog al te vaak als historische waarheid tegenkom.
Het was niet erg moeilijk die oudere naam van het damspel te vinden. Spaanse damboeken noemden namelijk een eeuw lang, van 1550 tot 1650, twee namen van het damspel. De oudere naam is marro, de nieuwe damas. De titel van het damboek van Pedro Ruiz Montero uit 1591 bijvoorbeeld luidt “Libro del juego de las damas vulgarmente nombrado el marro” (boek van het damspel, in de gewone omgangstaal marro genoemd).

 

 

 

 

 

 

 

Het Spaans is een Romaanse taal. Kwam de spelnaam marro of een vergelijkbare naam ook in het Italiaans en het Frans voor, twee Romaanse zustertalen van het Spaans? Ja: in het Italiaans marella, in het Frans merelles. Klik hier voor dit onderzoek. Alweer zien we, hoe de linguïstiek ons in staat stelt, door te dringen in de mist van het verleden!
Er zitten onder de link twee dingen die ik meeneem naar volgende hoofdstukken. Ten eerste betekenen marella en merelles ook (onder andere) molenspel. Ten tweede zijn Spaans marro, Italiaans marella en Frans merelles voortzettingen van het Latijnse woord marrus, dat steen, spelschijf betekent. Dat is geen verrassing: deze talen zijn alle drie ontstaan uit Latijnse dialecten die in deze drie gebieden werden gesproken.