De schaakkoningin: etymologie

Ik vind twee woorden dama.
Het eerste woord werd uiterlijk in de 13e eeuw overgenomen uit het Frans, de betekenis is aanzienlijke vrouw.
Ook het tweede woord werd overgenomen uit het Frans, wanneer is onbekend. De betekenis is promotierij. De Spaanse lexicografie vermeldt het woord niet. Ik trof het aan in het schaakboek van Luis Ramirez de Lucena, “Repetición de amòres e arte de axedres” (1497): (…) que entra dama y el primer lance que della iugare que prenda y de xaque como dama ((…) dat de promotierij betreedt en bij zijn eerste zet als koningin schaak geeft).
Het woord dama werd in de betekenis rij velden waar de damschijf promoveert tot dam  bedacht door Franse dammers, de Franse vorm was dam(e). Franse schakers namen het woord uit de damtaal over, de betekenis vertalend naar het schaakspel: het woord dame kreeg er de betekenis rij velden van het schaakbord waar de schaakpion promoveert tot koningin bij. En in deze betekenis gaven Franse schakers het woord door aan Spaanse schakers. Het is tevens een bewijs dat het Spaans woorden die met het woord dama samenhingen, zoals de Spaanse spelnaam (juego de) damas, ontleende aan het Frans.
Het woord dama in de betekenis schaakkoningin is een nieuwe betekenis van een van deze twee woorden. Van welk? Ik leg uit waarom ik kies voor het tweede woord.
U weet wat een homoniem is: een woord met betekenissen die geheel van elkaar verschillen. Het Nederlands heeft bijvoorbeeld het homoniem bank. Het ene woord bank hangt samen met geldzaken, het andere woord bank betekent iets als verhoging, bijvoorbeeld een meubel in de huiskamer. Een flauwe vraag: welk woord bank bedoelt Rijkswaterstaat wanneer ze de scheepvaart waarschuwt voor een bank voor de Scheveningse kust? Op het tweede woord bank natuurlijk, want het gaat om een verhoging op de zeebodem.
Ik stel m’n flauwe vraag opnieuw: op welk woord dama slaat het woord dama in de betekenis schaakkoningin?: op dama in de betekenis aanzienlijke vrouw of op dama in de betekenis promotierij? Op het tweede woord dama natuurlijk, want de schaakkoningin is een schaakpion die de dama heeft bereikt en daar promoveert. Uit het oogpunt van de linguïstiek is dit de enig mogelijke etymologie.

%d bloggers like this: