Bibliography

Alleau, René & Renaud Matignon & Claude Tchou & Henri Veyrier, Dictionnaire des Jeux. Paris (?) c. 1970.
Allen, George, The life of Philidor. Musician and Chess-player. Philadelphia/London/ Paris/Leipzig 1863. With supplementary essay on Philidor as chess-author and chess-player by Tassilo von der Heydebrand und der Lasa.
Andreamatteo, Jacopo D’, L’arte nelle corti del Trentino. University of Macerata (It.) and University Pierre-Mendès in Grenoble (Fr.), c. 2018.
Anna de France Les Enseignements d’Anne de France, duchesse de Bourbonnais et d’Auvergne à sa fille Susanne de Bourbon. Ed. M.-A. Chazaud, Moulins 1878.
Arsy, Jean Louis d’, Le Grand Dictionnaire François-Flamen. Rotterdam 1643, 1651, 1670; Amsterdam 1699.
Aycard, Marie, Article historique. “Le Palamède” 1842; G. Balédent “Le Damier” 1882 II:636-41.
Bakker, G., Damspelers in Amsterdam in de negentiende eeuw. Het Nieuwe Damspel 1974:122-3.
Bakker, G., Het oog van de meester. Het Nieuwe Damspel 1975:5-22.
Bakker, G., Damspel in Amsterdam in de achttiende eeuw. Het Nieuwe Damspel 1975:17.
Bakker, G., Een kursus flankspel. Het Nieuwe Damspel 1977:38-44.
Bakker, Gerhard, Korte geschiedenis van het Molkwerums dammen. Het Nieuwe Damspel 1988:66-70.
Bauwhede, Hanne van der, Bijdrage tot de toponymie van Evergem tot 1650. Masterproef Universiteit Gent 2010-1.
Bell, R.C., Board and table games from many civilizations, volume 1. Oxford University Press 1969.
Berger, Friedrich, The Merels Board as a Symbol. Essen 2003.
Bodel, Jean, La chanson des Saxons. Ed. Fr. Michel, Paris 1839.
Bourciez, E. & J. Bourciez, Phonétique française – etude historique. Paris 1967.
Boyer, A., The Royal Dictionary abridged in two parts. London 1728, 1767, 1788, 1794.
Bree, Cor van, Historische taalkunde. Leuven/Amersfoort 1990.
Bruchet, Max, Le château de Ripaille. Paris 1907.
Burgerhout, Joop, Herinneringen aan vijftig jaar dammen in Katwijk (1934-1984). Katwijk 1984.
Cazaux, Jean-Louis & Rick Knowton, A world of chess. Its development and variants through centuries and civilizations. Jefferson 2017.
Celst, Marjolein Van, Natasja Reyns en Jordi Bruggeman, Bouwhistorisch onderzoek Lier – Grote Markt 57 ’t Schaeckberd. Bornem 2012.
Charbonneau Lassay, Louis, La triple-enceinte dans l’emblématique chrétienne. Journal Atlantis 1929.
Cirlot, J.E., A Dictionary of Symbols. London 1962.
Citroen, K.A., Amsterdamse Zilversmeden en hun Merken. Amsterdam 1975.
Classen, Albrecht, Chess in Medieval German Literature: A Mirror of Social-Historical and Cultural, Religious, Ethical, and Moral Conditions. In Daniel E. O’Sullivan (ed.), Chess in the Middle Ages and Early Modern Age. A Fundamental Thought Paradigma of the Premodern World. Berlin/Boston 2012.
Clidière, Martine, Le guide marabout des jeux de société. Verviers 1968.
Clusius, Carolus (1583), De Fritillaria. Antwerpen 1583.
Corderius, M., De quotidiani sermonis locutione cum Flandrica et Gallica interpretatione. Anverpiae 1552.
Cotgrave, Randle, A Dictionarie of the French and English Tongues. London 1611.
Cotgrave, Randle, French-English dictionary. London 1650.
Covarrubias y Orozco, Sebastian de, Tesora de la lengua castellana, o española. Madrid 1611.
Cruysse, Dirk van der, Le jeu et les jeux. Cahiers Saint Simon, n°3, 1975. Actes du colloque international “Saint-Simon et son temps” (Paris, Collège de France, April 11-12, 1975).
Cusatelli, Giorgio, Dizionario garzanti della lingua Italiana. Milan 1965, 1978.
De heerlijkheid Oosterhout. Ledenblad heemkundekring. 40e jaargang nummer 2, 2016:28-30.
Dehaisnes, Chrétien, Documents et extraits divers concernant l’histoire de l’art dans la Flandre, l’Artois & le Hainaut avant le XVe siècle. Lille, 1886 I:240).
Depaulis, Thierry & Jean Simonata, La plus ancienne représentation datée de joueurs de dames (1492). In Board Game Studies 7/2004:111-8.
Devoto, G., Dizionario etymologico. Firenze 1968.
Diepstraten, L.C.M., Spel uit de kunst in de kunst. Schaken en schilderkunst in de Nederlanden van Middeleeuwen tot heden. S.l. 2001.
Dijk, Marie van, Spel- en speelcultuur in de negentiende eeuw. Volkskundig Bulletin July 1983:53-81.
Drossaers, S.W.A. & Th.H. Lunsingh Scheurleer, Inventarissen van de inboedels in de verblijven van de Oranjes en daarmee gelijk te stellen stukken. Deel 1 Inventarissen Nassau-Oranje 1567-1712. Den Haag 1974.
Dubois, François Noël Alexandre, Histoire du siège d’Orléans 1428-1429. Ed. Paul Chapentier. Orléans 1894
(Duez), Nathanaelem (Nathanael), Nova nomenclatura quator linguarum – Gallico, Germanico, Italico & Latina. Lugdunum (Leiden) 1644, 1652.
Dunn-Vaturi, Anne-Elizabeth, „Mensch ärgere dich nicht“ im Altertum. In Schädler 2007:21-9.
Eales, Richard, Chess. The history of a game. London 1985.
Ellacombe, Henry Nicholson (1895), In a Gloucestershire Garden. Boston 1895.
Eloy d’Amerval, Le livre de deablerie. Ed. Charles Frederick Ward, 1923.
Emden, Ephraim van, Verhandeling over het damspel. Amsteldam 1785.
Ende, Caspar van den, Le gazophylace (…) Françoise et Flamande (…). Rotterdam 1656, 1665, 1669, 1681, 1695, 1697.
Euwe, M., M. Niemeyer, A. Rueb, & B.J. van Trotsenburg, H.G.M. Weenink. Amsterdam/Haarlem 1932.
Faber, Marion, Das Schachspiel in der europäischen Malerei und Graphik (1550-1700). Wiesbaden 1988.
Fauvel, Le Roman de. Ed. A. Pey, in Eberts Jahrbuch für romanische und englische Literatur VII, 1866.
Fiske, Willard, Chess in Icelandic literature with historical notes on other table-games. Florence 1905.
Francq van Berkhey, J. le, Natuurlyke historie van Holland. Amsterdam 1776.
Gaans, Frits van, Jaap Riesenkamp, Ben Smeenk & Arie van der Stoep, 100 jaar Constant. 2½ eeuw dammen in Rotterdam. Rockanje 1999.
Gay, Victor, Glossaire Archéologique du moyen age et de la renaissance. Paris 1887, 1928.
Godefroy, G., Dictionnaire de l’ancienne langue française et de tous ses dialectes du IXe au XVe siècle. Paris 1880-1902.
Golombek, Harry, A history of chess. Londen 1976.
Granados, Mayarí, Spieltische in England, Frankreich und dem deutschsprachigen Raum. Frankfurt am Main 2004.
Guénon, René, Symboles de la science sacrée. S.l., after 1951. English translation: Fundamental Symbols. The universal language of sacred science.  By Michel Valsan, revised and edited by Martin Lings. Cambridge 1995.
Guillot, Florence & Nicolas Portet, Le Castrum de Montréal-de-Sos, 16 ans de recherches sur une fortification des Pyrénées ariégeoises. In Archéologie du Midi médiéval 2017.
Halma, François, Woordenboek der Nederduytsche en Fransche Taalen (…). Utrecht/Amsterdam 1710, 1717, 1729.
Halma, François, Woordenboek der Nederduytsche en Fransche Taalen (…). Leiden/Utrecht 1758.
Havard, Henry, Dictionnaire de l’ameublement et de la décoration depuis le XIIIe siècle jusqu’à nos jours. Paris 1887-1890.
Hellemans, Frans, De Ganzenpoel van Sint-Maarten. In Kontich Waarloos, Hier en Nu, 1.2014.
Hertog, H.J. den, Practische schaaklessen. Gouda 1903, 1937.
Himmelheber, Georg, Spiele – Gesellschaftspiele aus einem Jahrtausend. Catalogue Bayerisches Nationalmuseum, Munich. Editor: Deutscher Kunstverlag 1972.
Huguet, Edmont, Dictionnaire de la langue française du seizième siècle. Paris 1967.
Hulsius, Levinus, Dictionaire François-Allemand-Italien-Latin. Francofort 1631.
Jacoby, Oswald, & John Crawford, Das Backgammon Buch. München 1974.
Jansen, Rob, De kunstkenner Ephraim van Emden. Amsterdam 1990.
Jansen, Rob, Schatplichtig aan Caïssa. Aspekten van het Nederlandse damleven (1872-1906). Amsterdam 1992.
Jansen, Rob, Corruptie. Tijdschrift Hoofdlijn 35:41-2, 3.1994, 37:33, 5.1994.
Jansen, Rob, De 154 spelletjes van een Harlings schoolmeester. Tijdschrift Hoofdlijn 46:32-4, 1.1996.
Jansen, Rob, 700 dranklokalen. Hoofdlijn 188:18, 11.2014, Hoofdlijn 189:35-6, 1.2015.
Jeanneret, Philippe & Thierry Depaulis, Le livre du jeu de Dames. Paris 1999.
Jongh, E. de, Tot lering en vermaak. Betekenissen van Hollandse genrevoorstellingen uit de zeventiende eeuw. Tentoonstellingscatalogus Rijksmuseum, Amsterdam 1976.
Keats, Victor, Chessmen for collectors. London.
Keessen, Nico R. & Arie van der Stoep, Blinddammen en blindschaken. Rockanje 1982.
Kerf, Raoul de, De circulatie van technische kennis in het vroegmoderne Antwerpse ambachtswezen, 1500-1800 (casus kuipers en edelsmeden). Universiteit Antwerpen 2013.
Kersteman, P.L., Bekwame handleiding tot het edele schaakspel (…). Amsterdam 1786, 1808.
Kilianus, Cornelius, Dictionarium Teutonico-Latinum. Antverpiae 1588.
Kilianus, Cornelius, Etymologicum. Antverpiae 1599.
Kilianus, Cornelius, Teutonicae linguae sive Dictionarium Teutonico-Latinum. Antverpiae 1642. With supplement by Ludolphus Potter.
Koolbergen, Hans van, De materiële cultuur van Weesp en Weesperkaspel in de zeventiende en achttiende eeuw. Volkskundig Bulletin July 1983:3-52.
Kruijswijk, K.W., Algemene historie en bibliografie van het damspel. Den Haag 1966.
Kruijswijk, K.W., Benjamin Willem Blijdenstein. Rosmalen 1988.
Laborde, L. de, Les ducs de Bourgogne: études sur les lettres, les arts et l’industrie pendant le XVe siècle, et plus particulièrement dans les Pays-Bas et le duché de Bourgogne. 3 volumes, Paris 1849-52.
Langlois, Ernest, Anciens proverbes français. Bibliothèque de l’École des chartes 1899 :567-601.
Laser, Siegfried, Sport und Spiel. Co-author Hans-Günter Buchholz. Archaeologia Homerica, issue T. Göttingen 1987.
Lassay, Louis Charbonneau, La triple-enceinte dans l’emblématique chrétienne. Magazine Atlantis 1929.
Lels, Berend, Geslachtslijst familie Lels en Lelsz. Krimpen aan den IJssel 1998.
Lhôte, Jean-Marie, Martin Le Franc et la dame enragée. In Board Game Studies 5, 2002:105-110.
Linde, A. van der, Geschiche und Litteratur des Schachspiels. Berlin 1874.
Linde, A. van der, Beginselen van het schaakspel. Utrecht 1877.
Maanen, R.H.C. van, Het timmermans- en schrijnwerkers of Sint-Jozef of Driekoningengilde te Gorinchem. Boekhouders, dekens, zegelaars en gildeknechten 1710-1793. In Oud-Gorcum Varia. Tijdschrift van de historische vereniging “Oud Gorcum”, nummer 49, 2001-1.
Mallet, Pierre, Le jev de dames. Paris 1668.
Manoury, Essai sur le jeu de dames à la polonoise. Paris 1770.
Manoury, Le jeu de dames à la polonoise. Paris 1787.
Marin, Pierre, Nieuw Nederduitsch en Fransch woordenboek (…). Amsterdam 1701.
Marin, Pierre, Compleet Fransch en Nederduitsch woordenboek. Amsterdam 1710, 1717.
Marin, Pierre, Groot Nederduitsch en Fransch woordenboek. Dordrecht/Amsterdam 1730.
Marin, Pierre & John Holtrop, Dictionnaire portatif, françois et hollandois (…). Dordrecht 1786.
Martin, Daniel, Colloques ou devis françois traictans (…). Strasbourg 1642.
Martin, Germain, La grande industrie sous le règne de Louis XIV (plus particulièrement de 1600 à 1715). Paris 1899, reprint Genève 1978.
Martin, Germain, La grande industrie sous le règne de Luis XV. Paris 1900, reprint Genève 1979.
Mathorez, J., Les étrangers en France sous l’ancien régime. Histoire de la formation de la population française. Vol. 1, Paris 1919, vol. 2 Paris 1921.
MED = Hans Kurath, Sherman M. Kuhn & R.E. Lewis, Middle English Dictionary. Ann Arbor 1954-2001.
Mehl, Jean-Michel, Les jeux au royaume de France du XIIIe au début du XVIe siècle, 1990.
Meissenburg, Egbert, Renate Syed, Kanauj, die Maukharis und das Caturanga. Der Ursprung des Schachspiels und sein Weg von Indien nach Persien. Book review in Board Game Studies 6/2003:104-118.
Meijer, Carel Hendrik Philippus, Pieter Langendijk. Zijn leven en werken. Den Haag 1891.
Mellema, E.E.L., Dictionaire (…) Flameng-François. Rotterdam 1602.
Mellema, E.E.L., Dictionaire (…) françois-flameng. Rotterdam 1602.
Mellema, E.E.L., Le grand dictionaire (…) François-Flamen. Rotterdam 1618, 1630.
Mellema, Elcie Edouard Léon, Le grand dictionaire (…) François-Flaman. Rotterdam 1618, 1630.
Milliman, Paul, Ludus scaccarii: Games and Governance in Twelfth-Century England. In Daniel E. O’Sullivan (ed.), Chess in the Middle Ages and Early Modern Age. A Fundamental Thought Paradigma of the Premodern World. Berlin/Boston 2012.
MNW: J. Verdam & E. Verwijs, Middelnederlandsch Woordenboek. ’s-Gravenhage 1885-1928.
Monet, Philibert, Abrégé du parallele des langues françoise, et Latine. Lyon 1630, 1636.
Mook, S.J.M. van, Fransch-Nederduitsch en Nederduitsch-Fransch Woordenboek. Zutphen 1833.
Mook, S.J.M. van, Fransch-Nederduitsch en Nederduitsch-Fransch Woordenboek. Gouda 1845.
Mourik, Wim van, Gaming boards of the Kurna temple (fictitious title). In Het Damspel 2007-9.
Mourik, Wim van, Frans koffijhuis. In Ons Rotterdam 3.2011:10-12.
Mourik, Wim van, Dated double-sided game boards for merels and 100 squares draughts in the Netherlands. In Eddie Duggan and David W.J. Gill “From cardboard to keyboard”. Proceedings of the XVII Annual Colloquium of the International Board Game Studies Association, University of Ipswich 20-24 May 2014:138-202.
Mourik, Wim van & Arie van der Stoep, An iconography of draughts. Het damspel in beeld. Hooge Zwaluwe 2019.
Murray, H.J.R., A history of chess”. Oxford 1913, ed. 1962.
Murray, H.J.R., A history of board-games other than chess. Oxford 1952.
Mussert Golladay, Sonja, Alfonso X’s Book of Games. Internet publication 2003.
Nap, Hans van der, Dammen als cultureel erfgoed. Two volumes. Zeijen 2018.
Nicot, Iean, Thresor de la langue françoyse. Paris 1606.
N.N. Iets wegens het Amsterdamsche Schaakgenootschap. In Vaderlandsche letteroefeningen, Amsterdam 1829:217-28.
N.N. Modi di dire Toscani ricercati nella loro origine. Venezia 1740.
N.N,. Sir Ferumbras. Ed. Sidney J. Herrtage, London 1879, series EETS.
OED = The Oxford English Dictionary. Oxford 1920-1933, 1982-…
Parlett, David, The Oxford History of Board Games. Oxford / New York 1999.
Parlett, David, Parlett’s History of Board Games. Brattleboro, Vermont 2018.
Petzold, Joachim, Schach. Eine Kulturgeschichte. Leipzig 1986.
Plantey, Damien, Les bibliothèques des Princesses de Navarre au xvi siècle. Villeurbanne 2016.
Poot, Hubert Korneliszoon, Het groot natuur- en zedekundigh werelttoneel. Delft 1726.
Praag, H.M. van, Manuel de la phonétique du français actuel. Zuthpen s.d.
Pratesi, Franco, Early stages of Italian draughts. In Midwest checkers 10, February and April 1988.
Quercetano, Diego Cavallero del, L’Égide de Pallas. Paris 1722.
Reicke, Bo & Leonhard Rost, Bijbels historisch woordenboek I-VI, Utrecht/Antwerpen 1969.
Renger, Konrad, Lockere Gesellschaft. Zur Ikonographie des verlorenen Sohnes und von Wirthausszenen in der niederländischen Malerei. Berlin 1970.
Saint-Genois, J. de, C.P. Serrure, A. van Lokeren, P.C. van der Meersch, Ph. Kervyn de Volkaersbeke, Messager des sciences historiques, des arts et de la bibliographie de Belgique. Gand 1855.
Sala, Giovanni & Fernand Gobet, Does chess instruction improve mathematical problem-solving ability? Two experimental studies with an active control group. In Learning & Behavior 45(4), June 2017.
Sasbout, Mathias, Dictionaire Flameng-Françoys. Anvers 1576.
Sasbout, Mathias. Dictionaire François-Flameng, Anvers 1579.
Schädler, Ulrich, Medieval Nine-Men’s Morris with Dice. In Board game studies 3, 2000:112-6.
Schädler, Ulrich. Review in Board Game Studies 7, 2004:131-6 of Hans Ellinger (ed.) “The Anatomy of Chess. Überlegungen zur Herkunft des Schachspiels”/ Pfullingen 2003.
Schädler, Ulrich (ed.), Spiele der Menschheit. 5000 Jahre Kulturgeschichte der Gesellschaftsspiele. Darmstadt 2007.
Schädler, Ulrich & Ricardo Calvo. Alfons X “der Weise”, Wien/Berlin 2009.
Schädler, Ulrich (ed.), Créateurs de chances. Les loteries en Europe. Freiburg 2012.
Scholten, H.J.G.M., “Het loopt ongenadiglijk mat”. Het Schaakleven in Nederland in de negentiende eeuw. De sociaal-culturele achtergrond van het ontstaan van schaakverenigingen. Bilthoven 1999.
Schotel, G.J.D., Het Oud-Hollandsch huisgezin der zeventiende eeuw. Haarlem 1867.
Schotel, G.J.D., Het maatschappelijk leven onzer voorvaderen in de zeventiende eeuw. Haarlem 1868.
Sée, Henri, Le commerce des Hollandais à Nantes pendant la minorité de Louis XIV. In Tijdschrift voor Geschiedenis 41, 1926:246-60.
Seipel, Wilfried, Spielwelten der Kunst – Kunstkammerspiele. Catalogue Kunsthistorisches Museum Wien 1998.
Silbermann, Jacob & Wolfgang Unzicker, Geschiedenis van het schaakspel. Utrecht/ Antwerpen 1977.
Sir Ferumbras. Londen 1897 series EETS.
Sonzogno, Lorenzo, Il maestro di giuochi della Dama all’ Italiana e alla Polacca, e degli scacchi. Milano 1832.
Stoep, Arie van der, A history of draughts. With a diachronic study of words for draughts, chess, backgammon and morris. Rockanje 1984.
Stoep, Arie van der, Over de herkomst van het woord damspel. Een probleem uit de geschiedenis van bordspel en bordspelterminologie. Diss. University of Leiden (Netherlands) Rockanje 1997.
Stoep, Arie van der, Draughts in relation to Chess and Alquerque. Hooge Zwaluwe 2005, 2007.
Stoep, Arie van der, Jan de Ruiter & Wim van Mourik, Chess, Draughts, Morris & Tables. Position in Past & Present.  Hooge Zwaluwe 2021.
Taylor, Mark N., How did the queen go mad? In Daniel E. O’Sullivan (ed.), Chess in the Middle Ages and Early Modern Age. A Fundamental Thought Paradigma of the Premodern World. Berlin/Boston 2012.
Tobler-Lommatzsch, Altfranzösisches Wörterbuch. Wiesbaden 1974.
Toscanella, Oratio, L’institutione oratorie di Quintiliano. Venetia 1567.
Trésor de la langue française. Paris 1971-1994.
Ulrix, Eugeen, De Germaansche elementen in de romaansche talen. Gent 1907.
Vanbrabant, Luc, Dietse sporen in Normandië of een zoektocht naar Ingveoons-Dietse substraten. Oekene 2013, digital version 2020.
Venuti da Cortona, Filippo, Dittionario volgare,  Latine. Venetia 1566, 1585.
Viscoli, Giovanni Francesco, Poesie liriche. Bologno 1682.
Vittori, Girolamo, Tesoro de las tres languas : francesa, italiana, y española. Genève 1609.
Voigt, Jochen, Für die Kunstkammern Europas. Reliefintarsien aus Eger. Halle an der Saale 1999.
Waesberghe, Jean, Le grand dictionnaire françois-flamen. Rotterdam 1618.
Walinga, H., De geheimen van een eindspel. Bolsward 1976.
Walinga, Hiele. Oer alles! Skiednis en ûntjouwing fan it Frysk damjen. Ljouwert/Leeuwarden 2004.
Wartburg, Walther v., Französisches etymologisches Wörterbuch. Leipzig-Berlin 1934.
Weenink, A.L., Beknopte geschiedenis van het damspel op de honderd ruiten. Steenwijk 2010, 2016.
Westerveld, Govert, De invloed van de Spaanse koningin Isabel La Catolica op de nieuwe sterke dame in de oorsprong van het dam- en het moderne schaakspel. Beniel 1997.
Westerveld, Govert, The History of Checkers (Draughts). Blanca (Murcia) 2013.
Westerveld, Govert, The history of Alquerque-12. Spain and France. Volume I. Blanca (Murcia) 2013.
Westerveld, Govert, The history of Alquerque-12. Remaining countries. Volume II. Blanca (Murcia) 2015.
Weyns, J., Volkshuisraad in Vlaanderen. Antwerpen 1974.
Wichmann, Hans & Siegfried, Schach. Ursprung und Wandlung der Spielfigur in zwölf Jahrhunderten. München 1960.
Wijsenbeek-Olthuis, Thera & P. Reinders, Koffie in Nederland. 4 eeuwen cultuurgeschiedenis. Zutphen 1994.
Wijsenbeek-Olthuis, Thera, Achter de gevels van Delft. Bezit en bestaan van rijk en arm in een periode van achteruitgang (1700-1800). Hilversum 1987.
Wilson-Chevalier, Kathleen, Art patronage and women (including Habsburg) in the orbit of King Francis I, in “The society for Renaissance studies” no. 4 2002.
Yates, James. In Smith, William, ed., A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. Boston 1859.
Zamboni, Alberto, Etimologie Friulane e Venete. [Studie linguistici Friulani III, 1973:11-61].
Zangs, Christiane & Hans Holländer. Mit Glück und Verstand. Zur Kunst- und Kulturgeschichte der Brett- und Kartenspiele. 15. bis 17. Jahrhundert. Katalogbuch zur Ausstellung im Städtischen Museum Schloss Reydt. Aachen 1994.
Zuylen van Nyevelt, Ph.J., Het schaakspel (…) (uit het Fransch). Campen 1792.